رشیدالدین فضلالله وزیر، تاریخنگار و پزشک صاحبنام اهل سنت ایران و برجستهترین چهرهی ایران در دوره مغول بوده است.
تولد و وفات:
رشید الدین فضل الله همدانی در حدود سال ۶۴۸ هجری قمری در همدان چشم به جهان گشود و در ۲۸ دی ماه ۶۹۶ هجری شمسی در گذشت.
ویژگیهای رشید الدین فضل الله:
يكي از بزرگترين شخصيتهاي تاريخ ايران در عهد مغول، و از برجستهترين دانشمندان، مورخان و سياستمداران اهل سنت ايران در اواخر قرن هفتم ميباشد
در كودكي و نوجواني به تحصيل علوم و فنون گوناگون پرداخت و به يكي از پزشکان نامآور شهر خويش مبدل گشت؛ بهطوریکه بخش زیادی از عمرش را به طبابت شخصی و درباری صرف کرد.
رشیدن الدین و تخصص در علوم مختلف:
رشید الدین علاوه بر علوم مرتبط با طب و مقدمات آن علم، در مهندسي، كشاورزي، علوم اسلامی، مابعدالطبيعه، داروشناسي، تأليف و انشا، تبحر داشت و زبانهاي فارسي، عربي، مغولي، تركي، عبري و احتمالاً چيني را نيز به خوبي ميدانست.
رشیدالدین فضل الله در دستگاه حکومتی مغول:
رشيدالدين از راه پزشكي به خدمت پادشاهان راه يافت و در دستگاه اباغاخان رشد كرد و به مقام طبيب مخصوص دربار منصوب گشت. وي به تدريج در امور اداري و ديواني نفوذ کرده، از منزلت ویژهاي در نزد ايلخانان و ساير بستگان مغول برخوردار شد. خواجه در زمان ايلخانان بعدي ( ارغونخان و كيخاتونخان) همچنان مقام والاي خود را در دربار حفظ کرد؛ بهگونهای كه ستارهي اقبالش در زمان سلطنت غازانخان درخششي افزون گرفت. غازانخان كه خود دانشمند و سياستمداري بزرگ بود، به دانش و علم اين طبيب فرزانه پي برد و او را به وزارت دولت ايلخاني برگزيد
خدمات رشید الدین فضل الله:
رشید الدین فضل الله در امور ديواني مردي غيور و جسور بود و تعهدات و وظايف سنگين ادارهي ممالك ايران را شخصاً به دوش میکشید.
خواجه در دورهي سلطنت غازانخان، نقشی مهم در اصلاحات اقتصادي و اجتماعي ايران ايفا کرد. آنچه امروزه از سوي تاريخنگاران «اصلاحات غازانخاني» نام گرفته، به ياري دورانديشي و باریکبيني او صورت پذيرفت. با ياري و مشاورت وي بود كه نظم نويني در لشکر، بهبود وضع مالي كشور، تأمين امنيت قضايي، ثبت حقوق مالك و زارع، رونق اقتصاد، آبادی اراضي و اصلاح وضع عاملان به وجود آمد.
بنای ربع رشیدی:
از مهمترین اقدامات وی بنای ربع رشیدی، شهرکی علمی و آموزشی در تبریز بود که با بسیاری مراکز علمی زمان خود همچون نظامیه بغداد قابل قیاس بود که البته پس از مرگش خراب و غارت شد. در ربع رشیدی کتابخانهای دارای کتابهای قیمتی و ارزشمند وجود داشت که بنا بهگفته تاریخ وصاف تنها برای استنتاخ و صحافی نقشهها و تصاویر کتب ارزشمند خود کمتر از شصت هزار دینار خرج کرده بود.
تألیفات رشید الدین فضل الله:
رشیدالدین فضلالله همدانی تألیفات بسیاری دارد که برخی از آنها تصحیح و چاپ شدهاست و برخی دیگر هم به حالت نسخه خطی باقیماندهاست. از جمله این تألیفات عبارتند از:
- جامعالتواریخ
- الاحیاء و الاثار
- مفتاح التفاسیر
- الرساله السلطانیه
- لطائف الحقایق
- بیان الحقائق
- وقفنامه ربع رشیدی