بزرگان اهل سنت ایران در علوم تجربی

اهل سنت ایران بنا بر آموزه‌های الهی اسلام به خوبی می‌دانستند که این دین به سوی رهبانیت و ترک آبادانی دنیا فرمان نداده بلکه یک مسلمان کامل باید به علوم سودمندی که دنیا و آخرتش را آباد می‌سازد روی آورده و اینگونه پروردگار جهانیان را در تمامی جوانب زندگی بندگی کند.

بر همین اساس اهل سنت ایران در علوم تجربی از جمله پزشکی، فیزیک، جغرافیا، ریاضیات، شیمی، معماری و غیره به پیشرفت‌های چشمگیری دست یافتند که تا به امروز به نامشان در دنیای دانش می‌درخشد.

برخی از مشهورترین بزرگان اهل سنت ایران در علوم تجربی:

در علم پزشکی:

• ابوعلی حسین بن عبدالله بن حسن بن علی بن سینا معروف به ابو علی سینا

صاحب کتاب: قانون در طب یا به اختصار قانون، در علم پزشکی که نزدیک به هفتصد سال در مراکز علمی اروپا تدریس می‌شد

• ابوبکر محمّد بن زَکَریای رازی (متوفی: ۳۱۳ ه.ق)

پزشک، شیمی‌دان و دانشمند اهل سنت ایران، صاحب کتاب: الحاوی فی الطب معروف به الحاوی، که یک دانشنامه پزشکی نوشته‌ی دانشمند ایرانی محمد زکریای رازی است و مهم‌ترین و پرحجم‌ترین تألیف رازی به‌شمار می‌آید.

• منصور ابن الیاس شیرازی (متوفی: ۸۰۹ ه.ق)

صاحب کتاب: تشریح منصوری (تشریح بدن انسان) که از نخستین کتاب‌های پزشکی در دوران اسلامی است و همراه با تصویر، آناتومی بدن انسان را به صورت کامل توضیح می‌دهد.

و همچنین کتاب کفایه منصوری که در دو بخش طب نظری و طب عملی تدوین شده و علی رغم اختصار، از جامعیت ویژه‌ای برخوردار است.

در علم جغرافیا:

• حمدالله بن تاج‌الدین ابی‌بکر بن حمد بن نصر مستوفی قزوینی (متوفی: ۷۵۰ ه.ق)

صاحب کتاب: نزهت القلوب که کتابی دانشنامه‌گونه است و به تشریح جغرافیای ایران در قرن هشتم هجری پرداخته است.

• ابوالقاسم عُبیدالله بن عبدالله اِبْن خُرْدادْبِهْ خراسانی (متوفی: ۳۰۰ ه.ق)

صاحب کتاب: المسالک والممالک که از نخستین آثار جغرافیایی دوره اسلامی است و سالیان سال یکی از منابع اصلی نویسندگان و جغرافی دانان در زمینه جغرافیا و جغرافیای تاریخی بوده است.

• ابن البلخی (متوفی: بعد از ۵۱۱ ه.ق)

صاحب کتاب: فارسنامه که پیرامون تاریخ و جغرافیای فارس که در دهه‌ی نخست سده ششم هجری قمری تألیف شده است

علم فیزیک،‌ ریاضیات و ستاره شناسی:

• ابوریحان محمد بن احمد بیرونی مشهور به ابوریحان بیرونی (متوفی: ۴۴۰ ه.ق)

صاحب کتاب‌های قانون مسعودی در علم نجوم و تقویم و استیعاب الوجوه الممکنه فی صنعه الاصطرلاب: در باب ارائه روش‌های مختلف ساخت انواع اسطرلاب او همچنین اولین دانشمندی است که حرکت وضعی زمین را کشف کرد و مخترع چگالی سنج بود.

وی همچنین در علم داروشناسی نیز عالم بود و کتاب او: الصیدنه فی الطب درباره داروهای گیاهی و خواص و طرز تهیه آن‌ها نوشته شده‌است.

• ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بوزجانی (بوژگانی) (متوفی: ۳۸۸ ه.ق)

دانشمند، ریاضی‌دان و منجم بزرگ اهل سنت ایران در قرن چهارم هجری قمری، بنیانگزار اتحاد مثلثاتی، کاشف قانون سینوس‌ها برای مثلثات. برای تجلیل از این دانشمند اهل سنت، دهانه یکی از آتشفشانهای ماه بنام او نام‌گذاری شده‌است

• ابوالعباس فضل بن حاتم نیریزی (متوفی: اوایل سده چهارم)

دانشمند، ستاره‌شناس و ریاضیدان نامدار اهل سنت ایران در قرن سوم و چهارم هجری قمری. صاحب کتاب‌های: شرح اصول اقلیدس، سمت القبله، ظاهر فلک و احداث الجو.

علم شیمی:

• ابوموسی جابر بن حیان طوسی (متوفی: ۱۹۴ ه.ق)

دانشمند و کیمیاگر (شیمیدان) بزرگ اهل سنت ایران. او را پدر یا بنیان‌گذار علم شیمی اولیه نامیده‌اند و بسیاری از روش‌ها (مانند تقطیر) و انواع ابزارهای اساسی شیمی مانند قرع و انبیق را به او نسبت می‌دهند. وی صاحب کتاب‌های: مجسطی اقلیدس، خواص موازین و صندوق الحکمه می‌باشد.

• احمد بن عماد الدین

پزشک ، نویسنده و شیمیدان اهل سنت ایران. او از اهالی نیشابور بوده است. از زندگی وی اطلاعات زیادی یافت نشده و شهرت او مربوط به نوشته مشهورش در مورد کیمیاگری است. رساله کیمیاگری فی صناعه اکسیر نام دارد که نسخه خطی آن در کتابخانه ملی پزشکی ایالات متحده آمریکا نگهداری می‌شود.

زکریای رازی و ابوعلی سینا همچنین از دیگر بزرگان اهل سنت ایران در زمینه‌ی علم شیمی بودند که پیش از این نامشان ذکر شد.